Eerder vandaag  gaf ik u het verslag te lezen van een moeizame zoektocht naar de gebroeders Van Houten die in 1667 hun nieuw geïnventeerde cacaopoeder op de markt brachten. Ze bleken onvindbaar. Dankzij een oplettende Utrechtse lezer weet ik nu waarom.

De krant waarin de advertentie verscheen, was de Oprechte Haerlemsche Courant van 2 augustus 1667. Deze Oprechte Haerlemsche Courant verscheen voor het eerst in 1656 en is daarmee mogelijk de oudste krant van de wereld. Een betrouwbare bron, zeker als die gedigitaliseerd is door de Koninklijke Bibliotheek in het immer geweldige Delpher.

Op het eerste gezicht lijkt er met de krant ook niks mis. Op de voorkant staat een uitgebreid verslag van De Ruyters tocht naar Chatham. Deze vond plaats in juni 1667 en lijkt in orde. Verder staat in de krant vooral het nieuws uit verschillende buitenlanden, wat destijds ook gebruikelijk was. Op pagina twee stuit de lezer echter op een wel erg accurate voorspelling van ene Iulius Caesar, magicus en de starrewigchelaar. Hij schrijft dat in 1887 de Republiek der Verenigde Nederlanden een koninkrijk zal zijn, geleid door het huis Van Oranje-Nassau. Een dame van hoge Duitse afkomst zal de harten van iedereen in dat huis en van iedereen in het land veroveren.

De advertentie voor Van Houten’s cacao staat op dezelfde pagina, tussen een aantal andere advertenties voor etenswaren. Die blijken bijna allemaal hun tijd  ver vooruit. De soepen en sauzen van de Antwerpse Kemmerich dateren namelijk van na 1880 en in 1667 zal er nog niets bestaan hebben dat een fabriecque heette, ook niet voor biscuyts. De onderste advertentie is voor een tentoonstelling net buiten de poort van Amsterdam, waar allerhande voedingsmiddelen in kramen kunnen worden genuttigd. Dat was het moment waarop er bij de oplettende lezer een belletje ging rinkelen.

In 1887, het jaar waarover magicus en starrewichgelaar Iulius Caesar zijn voorspellingen deed, werd namelijk op het Museumplein een grote tentoonstelling over eten georganiseerd. Het decor werd ontworpen door de kunstschilder Cornelis Springer die aldaar een zeventiende-eeuwse stad deed verrijzen. Er was een bakkerij, een spekslagerij, een tabakswinkel, men kon er bier drinken én warme chocolademelk van Van Houten. De tentoonstelling werd geopend door Koningin Emma, van hoge Duitse adel en de echtgenote van Koning Willem III.

Foto van Gustaaf Oosterhuis van de Voedingsmiddelen Tentoonstelling op het Museumplein 1887 via Wikimedia Commons

Gaat het belletje nu ook bij u rinkelen? Deze niet-zo-oprechte Oprechte Haerlemsche Courant is in 1887 speciaal voor deze tentoonstelling gemaakt en aangeboden aan Emma toen zij de opening verrichtte. Hiervoor werd een echte krant uit 1667 gebruikt, alleen werden delen vervangen. Het verslag van de tocht naar Chatham  heeft echt in de krant gestaan, net als alle verslagen uit het buitenland. De voorspelling en de advertenties waren echter nieuw.

Hoeveel exemplaren er van de krant gemaakt zijn, is niet bekend. Ze werden op de tentoonstelling gedrukt en verkocht. Eén ervan is in elk geval bij de Koninklijke Bibliotheek beland en daar gebruikt door historicus Gerard van Leyborg. Hij verwijst ernaar in een krantenbericht over reclame in vroeger dagen uit 1929. Dat Van Houten was duidelijk niet van vandaag of gisteren!

Net als Gerard van Leyborg ben ik er, ruim 130 jaar later, ingestonken en als straf heb ik avondenlang onderzoek gedaan naar een niet-bestaande familieband. Allemaal omdat ik geen vraagtekens durfde te zetten bij een oude krant. Terwijl ik historici, archivarissen en informatiemanagers ieder jaar weer voor hou dat ook betrouwbaar lijkende bronnen als archieven, kritisch dienen te worden beschouwd. Zo ziet u maar, ook van mij kunt u niets aannemen. Maar toeval was het dus in elk geval niet. En gelukkig is er nog Eau de chocolat.

Uit de Provinciale Noordbrabantsche en ’s Hertogenbossche courant van 20-10-1896

Links:

Historicus Maarten Hell schreef een blog over de tentoonstelling

Meer over de oplettende lezer vindt u op haar mooie website over wijngeschiedenis