Recepten worden al eeuwenlang uitgewisseld. Als u iets bijzonder smakelijks eet bij vrienden of familie, vraagt u wellicht ook wel eens hoe u dat zelf klaar kunt maken. U krijgt het recept dan waarschijnlijk per e-mail, waar het gedoemd is voor altijd in uw inbox te berusten. Opschrijven in uw eigen kookboekje met een eervolle vermelding voor de bedenker is er zelden nog bij.
Gelukkig schreven dames in vroeger eeuwen wel al die recepten op waardoor hun kookboeken niet alleen vol leuke recepten staan, maar ook een inkijkje geven in hun sociale kring. De aard van de relatie kan soms worden afgeleid van hoe iemand wordt aangeduid. Bij tante is dat eenvoudig, maar niet zelden moeten we het doen met het veel minder zeggende mevrouw. Zo kookte uw Archiefkok in het verleden al eens de macaroni van mevrouw Falck en de citroentaart van mevrouw Mostveld.
Bij het recept van vandaag zijn de banden tussen de bedenkers en de schrijfster van de recepten waarschijnlijk een stuk nauwer. Johanna van Lanschot-Fuchs (1833-1874) schreef op één bladzijde twee recepten voor aardbeiengelei en duidde haar bronnen aan met hun voornaam. De bovenste versie is van Silvie, de onderste van Amy. Twee namen die in negentiende-eeuws Nederland niet veel voorkwamen.
Zonder verder onderzoek te doen, kookte ik het recept van Silvie (nog even geduld, het staat hieronder) en liet dat van Amy links liggen. Een beginnersfout natuurlijk. Ik had eerst moeten kijken of er over de dames nog meer te vinden was in het archief van de familie Van Lanschot. Daarin bleek namelijk van Silvie geen spoortje te vinden terwijl Amy’s brieven aan Johanna over de periode 1866-1873 allemaal bewaard zijn gebleven en een schat aan informatie bevatten.
Amelia Ridley Turing (1831-1906) was de dochter van de Engelse consul in Rotterdam James Henry Turing. Haar overgrootvader James had zich als koopman in Middelburg gevestigd en dat was het begin van vele generaties Turing in Nederland. Amy groeide op in Rotterdam en leerde daar Johanna kennen, de dochter van een Nederlandse moeder en een Duitse vader. De meisjes verkeerden in dezelfde sociale kringen en uit de grappige, in met Nederlands doorspekte, Engelse brieven blijkt dat de twee een hechte band hadden.
Na het huwelijk van Johanna met de Brabantse bankier Augustinus van Lanschot, loopt het leven van de jeugdvriendinnen echter ver uiteen. Johanna verhuist naar Den Bosch, krijgt twee zoontjes en vult haar dagen met de regie over het huiselijk bestaan en het sociale leven van haar man en haarzelf. Amy kampt met een zwakke gezondheid en blijft achter in haar ouderlijk huis aan de Boompjes. Ze woont daar met haar moeder (die overigens maar liefst 15 kinderen baarde) en haar sociale contacten bestaan vooral uit het bezoek van haar broers en zusters met hun kinderen.
Amy’s zwakke gezondheid weerhoudt haar er niet van 75 jaar te worden, een hele prestatie in die tijd. Johanna overlijdt echter jong, net 41. Uit de brieven van Amy blijkt dat ze de geboortes van haar kinderen maar moeilijk te boven kwam. Na de bevallingen moest ze lange periodes herstellen. Wellicht werd haar laatste zwangerschap, die in 1872 eindigde met een dood geboren kind, haar fataal.
Maar goed, Silvie dus. De naam is volgens het Meertens Instituut afkomstig van de heilige Silvia en die naam komt tot halverwege de negentiende eeuw helemaal niet in Nederland voor. Daarna eerst alleen in de zuidelijke Nederlanden. Helaas is nergens in de correspondentie, Johanna’s kasboekjes (die trouwens nog een verhaal apart zijn, dat u nog van mij tegoed houdt) of de stamboom van Johanna een Silvie te vinden. De suggestie die ik kreeg dat Silvie wellicht een Frans keukenmeisje was, liep ook op niets uit. Nergens bij de betalingen aan het personeel (bij de nieuwjaarsfooien met naam genoemd) duikt een Silvie op. Haar identiteit blijft dus een raadsel.
Recept
De recepten van Silvie en Amy ontlopen elkaar niet erg. Volgens Johanna zijn bovendien beide recepten goed. Dus wanneer het verhaal van Amy u goed bevallen is, kunt u hier besluiten haar adviezen op te volgen en het onderstaande gedeeltelijk te negeren.
- Kilo aardbeien
- Pond suiker
Wie op internet zoekt naar recepten voor aardbeiengelei stuit op beduidend meer ingrediënten. Zo wordt vaak citroensap toegevoegd, fructose, gelatine of zelfs slagroom. Allemaal niet heel noodzakelijk. Zo gaat het namelijk ook.
Aan de slag
Silvie’s recept vraagt om droge, ongewassen, aardbeien. Bij het wassen trekt er vocht in de aardbei en dat is funest bij het maken van de gelei. Veeg ze dus voorzichtig schoon met een doekje en verwijder de kroontjes met een mesje.
Doe de aardbeien in een pan en strooi de suiker erover. Het vocht in de aardbeien doet de suiker nu ‘smelten’. Dat duurt overigens wel een paar uur. Om het proces te versnellen, kunt u de pan in de koelkast zetten.
Zet, zodra de suiker gesmolten is, de pan op het vuur en breng aan de kook tot het schuimt. Draai daarna het vuur laag en laat de aardbeien een half uur koken. Na dat half uur vist u voorzichtig één voor één de aardbeien uit de pan (ze zijn echt nog heel!) en doet u ze in een mooie glazen schaal.
Het achtergebleven vocht kookt u nog een beetje verder in tot het dik genoeg is. U kunt testen of de gelei klaar is door een klein beetje op een bord te scheppen en uw vinger erdoor te halen. Wanneer de gelei terugloopt, moet het nog wat langer koken.
Laat de gelei afkoelen en giet daarna over de aardbeien in de schaal. Kijk er nog eens goed naar en wees trots dat u zo’n mooie jam heeft weten te produceren. Want dat is het namelijk: aardbeienjam. En best weinig ook, voor al dat werk.
Aan tafel
Uw Archiefkok had bedacht dat aardbeiengelei wel als een lekker toetje klonk en had, omdat er maar voor drie personen gekookt werd, ook gedacht dat een pond aardbeien wel genoeg zou zijn. Allebei niet helemaal waar. Aardbeiengelei is meer iets voor bovenop de taart of de boterham en van een pond aardbeien blijft er maar een heel klein beetje gelei over. De puddingvorm die ik had willen vullen, bleek dan ook veel te groot.
Maar een echte kok herkent u aan het improvisatievermogen. Ook van een debacle kan nog best iets te maken zijn. Schep de gelei in een paar mooie glazen, doe er wat verse aardbeien op en een takje munt (of toch die slagroom) en serveer met uw meest zelfverzekerde gezicht. Wedden dat uw gasten dan het woord jam niet in de mond durven nemen?
Links
Archiefstuk waaruit dit recept afkomstig is
Uitgebreide stamboom van de familie Turing
Op de Wikipedia pagina over de bankiers Van Lanschot, staat een afbeelding van het huis waar Johanna en Augustinus woonden
De Archiefkok 